მომატებული შიდა ქალის წნევა (ჰიპერტენზია) და ჰიდროცეფალია

თავზურგტვინის სითხე, ლიკვორი

ცერებროსპინალური სითხე - ესაა ორგანიზმის თხევადი ბიოლოგიური გარემო, რომელიც ცირკულირებს თავის ტვინის პარკუჭებში, თავისა და ზურგის ტვინის სუბარაქნოიდულ სივრცეში.

ჯანმრთელ ადამიანს დღე-ღამის განმავლობაში უწყვეტად 0,2-0,8 მლ/წთ სიჩქარით წარმოექმნება 350-დან 1150 მლ-მდე ცერებროსპინალური სითხე (თავზურგტვინის სითხე, ლიკვორი), რაც დამოკიდებულია შიდა ქალის წნევაზე: რაც უფრო დაბალია შიდა ქალის წნევა, მით უფრო სწრაფად წარმოიქმნება ცერებროსპინალური სითხე (თავზურგტვინის სითხე, ლიკვორი).

თავ-ზურგ-ტვინის სითხის (ლიკვორის) გამომუშავება ხორციელდება სისხლძარღვოვანი წნულის მიერ თავის ტვინის პარკუჭებში. თავ-ზურგ-ტვინის სითხის მოცულობა თავის ტვინის პარკუჭებში – 25 მლ, თავ-ზურგ-ტვინის სითხის მოცულობა თავის ტვინის სუბარაქნოიდურ სივრცეში და ქსელქვეშა აუზებში (ცისტერნებში) – 120 მლ და თავ-ზურგ-ტვინის სითხის მოცულობა ზურგის ტვინის სუბარაქნოიდულ სივრცეში – 40-70 მლ.

ცერებროსპინალურ სითხეს (თავზურგტვინის სითხეს, ლიკვორს) ცენტრალურ ნერვულ სისტემაში შემდეგი ფუნქციები აქვს:

• იცავს თავისა და ზურგის ტვინს მექანიკური დაზიანებებისაგან
• უზრუნველყოფს მუდმივი შიდა ქალის წნევისა და წყალელექტროლიტური ბალანსის შენარჩუნებას ტვინის უჯრედებსა და მის გარსში
• აქრობს ნერვული უჯრედების მეტაბოლიზმის პროდუქტებს, ახდენს საკვები და ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების ტრანსპორტირებას
• ასრულებს რესპირატორულ (სასუნთქ) ფუნქციას
• ასრულებს ცენტრალური ნერვული სისტემის სპეციფიკური დამცავი იმუნობიოლოგიური ბარიერის ფუნქციას

ცერებროსპინალური სითხის (თავზურგტვინის სითხის, ლიკვორის) ძირითადი მოცულობა წარმოიქმნება თავის ტვინის პარკუჭების სისხლძარღვთა წნულის ჯირკვლოვანი უჯრედების აქტიური სეკრეციის გზით და სისხლძარღვთა კედლებიდან თავის ტვინის პარკუჭების ეპენდიმში სისხლის დიალიზით.

ლიკვორული სისტემა პირობითად იყოფა შიდა და გარე ლიკვორულ სივრცეებად, რომლებიც ერთმანეთთანაა დაკავშირებული:

1. შიდა ლიკვორული სივრცე (ვენტრიკულარული სისტემა) წარმოდგენილია ტვინის პარკუჭებით. ორი გვერდითი პარკუჭი განთავსებულია ტვინის მარცხენა და მარჯვენა ნახევარსფეროში, თითოეულში 10-15 მლ ლიკვორია. III და IV პარკუჭები შეიცავს 3-5 მლ ლიკვორს. ყველა პარკუჭს აქვს სისხლძარღვთა წნულები, რომლებიც ქმნიან ტვინის რბილი გარსის ნაოჭებს და წამყვან როლს თამაშობენ ლიკვორის წარმოქმნაში.
2. შიდა ლიკვორული სივრცე წარმოდგენილია თავისა და ზურგის ტვინის სუბარაქნიოდური სივრცით. ადამიანის თავისა და ზურგის ტვინი დაფარულია სამი გარსით (მაგარი, რბილი და ქსელისებრი). ტვინის მაგარი გარსის შიდა ზედაპირსა და ქსელისებრი გარსის გარე ზედაპირს შორის წარმოიქმნება მრავალრიცხოვან უჯრედებად დაყოფილი და ტრაბეკულებით გადაკვეთილი ქსელქვეშა (სუბარაქნიოდური) სივრცე. თავის ტვინის სუბარაქნიოდური სივრცე და ქსელქვეშა აუზები (ცისტერნები) შეიცავს 120 მლ ლიკვორს, ხოლო ზურგის ტვინის სუბარაქნიოდური სივრცე (რომელიც თავის ტვინის გარე ლიკვორული სივრცის გაგრძელებაა) - 40-70 მლ ლიკვორს.

ლუმბალურ პუნქციას იყენებენ თავზურგტვინის სითხის წნევის გასაზომისთვის, სუბარაქნოიდული სივრცის გამტარიანობას კვლევისათვის, ლიკვორის ფერის, გამჭირვალობის და შემადგენლობის განსაზღვრისთვის.

თავზურგტვინის სითხე თავის ტვინის გვერდითი პარკუჭებიდან (სადაც ის წარმოქმნის სისხლძარღვთა წნულებს) გადადის მესამე პარკუჭში, შემდეგ სილვიევის სადინარის გავლით - მეოთხე პარკუჭში, იქიდან კი - ტვინის ფუძის ცისტერნებში და თავის ტვინის სუბარქნოიდულ სივრცეში. ცერებროსპინალური სითხის მცირე ნაწილი ჩადის ზურგის ტვინის სუბარაქნიოდურ სივრცეში. ლიკვორის მოძრაობა განპირობებულია მისი უწყვეტი წარმოქმნითა და რეზორბციით.

ლიკვორის მოძრაობის მიზეზი ხდება გულის შეკუმშვები, სუნთქვა, სხეულის მდებარეობა და მოძრაობა, სისხლძარღვთა წნულების წამწამოვანი ეპითელიუმის მოძრაობა.

ლიკვორი სუბარაქნოიდული სივრციდან სუბდურულში ჩაედინება, შემდეგ კი შეიწოვება მაგარი ტვინის გარსის წვრილი ვენების მიერ.

პარკუჭოვანი ვენური ანატომია ილუსტრირებულია იმ ვენებით, რომლებიც განსაკუთრებით ასოცირდება ოპერაციულ პროცედურებთან.

ჰემატოენცეფალური ბარიერი დაკავშირებულია ზედაპირთან, რომელიც ყოფს ტვინსა და ლიკვორს სისხლისაგან და უზრუნველყოფს სისხლს, ლიკვორსა და ტვინს შორის სხვადასხვაგვარი მოლეკულების ორმიმართულებიან სელექციურ გაცვლა -გამოცვლას. ტვინის კაპილარების ენდოთელური უჯრედების, სისხლძარღვთა წნულების ეპითელური უჯრედების და არაქნოიდალური მემბრანების კონტაქტების გამკვრივება ჰემატოენცეფალური ბარიერისთვის მორფოლოგიურ საფუძველს ქმნიან.

ტერმინი „ბარიერი“ გამოიყენება გარკვეული კრიტიკული ზომის მოლეკულების გაუმტარობის აღსანიშნავად. სისხლის პლაზმის წვრილმოლეკულოვანი კომპონენტები, როგორებიცაა გლუკოზა, შარდოვანა და კრეატინინი, თავისუფლად ხვდებიან პლაზმიდან ლიკვორში. მაშინ როცა ცილები სისხლძარღვთა წნულების კედლებში პასიურ დიფუზიას გადიან და პლაზმასა და ლიკვორს შორის არის მნიშვნელოვანი გრადიენტი, რომელიც ცილის მოლეკულურ მასაზეა დამოკიდებული. სისხლძარღვთა წნულებისა და ჰემატოენცეფალური ბარიერის შეზღუდული გამტარობა უზრუნველყოფს ნორმალური ჰომეოსტაზს და ლიკვორის შემადგენლობის შენარჩუნებას.

თავის ტვინის მაგნიტო-რეზონანსული ტომოგრაფია ინიშნება ბავშვებსა და მოზრდილებში მომატებული შიდა ქალის წნევის შემთხვევაში.