მხედველობის გზა და მისი დარღვევები

მხედველობის გზა

მხედველობის დარღვევები ადამიანებში შეიძლება გამოიწვიოს შემდეგი ანატომიური სტრუქტურების დაზიანებამ:

• ბადურის
• მხედველობის ნერვის
• მხედველობის ჯვარედინის (ქიაზმის)
• მხედველობის ტრაქტის
• ლატერალული დამუხლული სხეულის
• დამუხლულ-კეფის გზის
• თავის ტვინის ნახევარსფეროების კეფის წილების მხედველობის ქერქული ცენტრების

მხედველობის გზის დაზიანება:

დაზიანების კერები	მხედველობის ველის დეფექტები	სქემატური სურათი
1. მხედველობის ნერვის ცალმხრივი დაზიანება	დაზარალებული თვალის სიბრმავე
2. მხედველობის ჯვარედინის (ქიაზმის) დაზიანება	ბიტემპორალური ჰემიანოპსია ("ცხენის თვალსაფარი")
3. მხედველობის ტრაქტის ცალმხრივი დაზიანება	კონტრალატერალური ომონიმური ჰემიანოპსია
4. მხედველობის განსხივების ცალმხრივი დაზიანება მეიერის მარყუჟში (საფეთქლის წილის წინა ნაწილში)	კონტრალატერალური ზედა-კვადრანტული ანოპსია ("ღვეზელი ცაში")
5. მხედველობის განსხივების ცალმხრივი დაზიანება, მედიალური ნაწილი	კონტრალატერალური ქვედა-კვადრანტული ანოპსია
6. კეფის წილის დაზიანება	ომონიმური ჰემიანოპსია
7. კეფის პოლუსის დაზიანება (კორტიკალური ნაწილი)	ომონიმური ჰემიანოპსიური ცენტრალური სკოტომა

ბადურის დაზიანება იწვევს მრუდი სკოტომების გაჩენას, რომლებიც გამოიხატება მხედველობის ველის კეროვანი დეფიციტით. ეს დეფიციტი მიმართულია ყვითელი ლაქისკენ ან იქ წარმოიშობა. რკალურ დეფექტებს (ნერვული ბოჭკოების კონის დაზიანების გამო) აქვს მკაფიო საზღვარი ჰორიზონტალური შუა ხაზის გასწვრივ და დიდი ზომის გამო ის იწვევს მხედველობის ველის ნახევარი სფეროს დაკარგვას. პაპილო-მაკულარული კონის დაზიანება, რომელიც უზრუნველყოფს მზერის ცენტრალურ ფიქსაციას, იწვევს ცენტრალური (მზერის ფიქსაციის წერტილის დაზიანება) ან ცენტროცეკალურ სკოტომის (მზერის ფიქსაციის წერტილის და ყვითელი ხალის დაზიანება) განვითარებას. ყვითელი ხალის დაზიანების დროს მცირე ზომის ცენტრალური სკოტომა ხშირად იწვევს მხედველობისა და აღქმის დარღვევას, რომელსაც ახასიათებს საგნის ფორმისა და ზომის დამახინჯებული აღქმა, განსაკუთრებით სწორი ხაზების (მეტამორფოფსია), რითაც განსხვავდება ყვითელი ლაქის და მხედველობის ნერვის დაზიანება.

ცენტროცეკალური სკოტომა ხშირად მხედველობის ნერვის დაზიანების სპეციფიკური ნიშანია, რომლის მიზეზები შეიძლება იყოს როგორც შიდა (დემიელინიზაციური, ინფილტრაციული ან დეგენერაციული პროცესები), ასევე გარე კომპრესიული ფაქტორები (ანევრიზმები, სიმსივნე). ტოქსიკური ზემოქმედება (მეთანოლი, ქინაქინი, გარკვეული ტრანკვილიზატორები ფენოთიაზინის წარმოებულების ჯგუფიდან) და კვების დარღვევები (თამბაქო-ალკოჰოლის სიბრმავე) იწვევენ შედარებით სიმეტრიული ორმხრივი ცენტრალური ან ცენტროცეკალური სკოტომების ფორმირებას. პროგრესირებადი გენერალიზებული პერიფერიული იზოპტერების შევიწროვება ნაწილობრივი ცენტრალური მხედველობის შენარჩუნებასთან ერთად შეიძლება იყოს გამოწვეული სიმსივნით (რკალისებრი შეკუმშვის გამო), როგორიცაა მხედველობის ნერვის გარსის მენინგიომა. სპირალისებრი შევიწროვება ან არაორგანული წარმოშობის (ისტერიის ან სიმულაციის დროს) მილისებრი მხედველობა ნარჩუნდება მხედველობის შესწავლის დროს ნებისმიერი მანძილიდან. მორფოლოგიური დაზიანების შემთხვევაში მხედველობის ველის ნაკლის გარე დიამეტრი იზრდება თვალსა და დაკვირვების საგანს შორის მანძილის ზრდის გამო.

მხედველობის ველის დეფექტს, რომელიც ლოკალიზებულია ორივე თვალის მხედველობის ველის ერთ ნახევარში, უწოდებენ ჰემიანოფსიას. ამ დროს არსებობს მკაფიო ვერტიკალური საზღვარი.

ბიტემპორალური ჰემიანოფსია მიუთითებს ბადურის ცხვირის ნაწილის ბოჭკოების კვეთის დაზიანებაზე მხედველობის ჯვარედინის დონეზე, რომელიც ვითარდება ქიაზმის შეკუმშვის გამო (ჰიპოფიზის სიმსივნით, კრანიოფარინგიომით, თურქული კეხის დიაფრაგმის მენინგიომით ან სუპრასელარული ვილიზის წრის არტერიების ანევრიზმით).

ჰომონიმური ჰემიანოფსია (მარცხენა ან მარჯვენა მხედველობის ველის ნაკლი) ვლინდება მხედველობის გზის ჯვარედინამდე დაზიანებისა დროს და სრული ჰემიანოფსიის შემთხვევაში მისი ზუსტი ლოკალიზაცია დადგენა შეუძლებელია. არასრული ჰომონიმური ჰემიანოფსია უფრო კონკრეტულად მიუთითებს შესაძლო დაზიანების ადგილზე:

• თუ მხედველობის ველის დეფექტები იდენტურია ორივე მხარეს, დიდი ალბათობით დაზიანება ლოკალიზებული იქნება დეზის ღარის ქერქში
• თუ არსებობს დეფექტების შეუსაბამობა (ასიმეტრია), მაშინ სავარაუდოა, რომ დაზიანებულია მხედველობის ტრაქტის ბოჭკოები, ლატერალული დამუხლული სხეული ან თხემის ან საფეთქლის წილის მხედველობის განსხივება

მხედველობის ტრაქტის დაზიანებას ახასიათებს ასიმეტრიული ჰომონიმური ჰემიანოფსიის განვითარება. ტრაქტის ქრონიკული დაზიანებას თან ახლავს გუგის აფერენტული რეაქციის დარღვევა სინათლეზე და მხედველობის ნერვის განივი ატროფია მოპირდაპირე მხარეს.

მხედველობის გზის დაზიანების შემთხვევაში ლატერალული დამუხლული სხეულის ზემოთ გუგის რეფლექსები შენარჩუნებულია.

ნერვული ბოჭკოები ბადურის ქვემო კვადრანტებიდან პროეცირდება საფეთქლის წილში, ამიტომ, ამ წილის დაზიანებამ შეიძლება გამოიწვიოს ჰომონიმური ზედაკვადრანტული ჰემიანოფსია. თხემის წილების დაზიანება უფრო მოქმედებს ბადურის ქვედა, ვიდრე ზედა კვადრანტებზე; უყურადღობის გამო ამან ასევე შეიძლება გამოიწვიოს ჰემიანოფსიის გაჩენა.

სრული ჰომონიმური ჰემიანოფსია ყვითელი ხალიდან გამომავალი ბოჭკოების დაზიანებით ვითარდება იმ შემთხვევაში, თუ ზიანდება თავის ტვინის ნახევარსფეროების ქერქოვანი ნაწილები დეზის ღარის მიდამოში ერთ მხარეს. ყვითელი ხალის შენარჩუნება ხშირად გამოწვეულია არასრულყოფილი ფიქსაციით.

ორმხრივი ჰომონიმური ჰემიანოფსია ვითარდება მხედველობის ანალიზატორის ქერქოვანი (კორტიკული) ცენტრის ორმხრივი დაზიანების დროს, როგორც წესი, იშემიური ხასიათის, უკანა ცერებრული არტერიების სისხლის მიმოქცევის მიდამოში. შეიძლება განვითარდეს მუდმივი ქერქოვანი (კორტიკული) სიბრმავე. ასეთ პაციენტებში ვლინდება ანტონის სინდრომი: ორმხრივი სიბრმავე, მხედველობის დაკარგვის უარყოფა, გუგის ნორმალური რეფლექსები და ორმხრივი ინფარქტები თხემ-კეფის წილებში.

ცენტრალური მხედველობის სხვა დარღვევებს მიეკუთვნება სხვადასხვა სახის გამოსახულების დამახინჯება, როდესაც საგნები ჩანს ან ძალიან პატარა (მიკროფსია), ან ძალიან დიდი (მაკროფსია), ან გამრუდული. ორმხრივი სიმპტომების არსებობის შემთხვევაში სავარაუდოა საფეთქლის წილების დაზიანება; ამ შემთხვევაში მხედველობის დარღვევები ვლინდება ეპილეპტიკური შეტევის დროს და მას შესაძლოა თან ახლდეს რთული ვიზუალური ჰალუცინაციები ან საფეთქლის წილის ეპილეფსიის სხვა გამოვლინებები.